Má, người Mẹ miền Nam
Ảnh minh họa
Tôi
hiểu, không hẳn tất cả người miền Nam gọi mẹ bằng má và ngược lại, không hẳn tất
cả người miền Bắc gọi mẹ bằng mẹ. Tôi cũng hiểu ngoài hai tiếng để gọi thông dụng
đó còn có nhiều cách gọi khác nữa được dùng chen lẫn ở khắp mọi miền. Và cũng
có nhiều người miền Nam dùng chữ mẹ và cũng có nhiều người miền Bắc dùng chữ
má. Má, người mẹ miền Nam chỉ là một cách nói chung.
Má
tôi mất cũng đã hơn một năm, giỗ đầu đã qua, tôi cũng đã già hơn, và ngày sẽ gặp
lại mẹ bên kia thế giới cũng gần hơn. Khi người mẹ đã già, đứa con lo sợ sẽ có
ngày vĩnh viễn phải xa mẹ, y như nhạc sĩ Trần Long Ẩn đã viết trong bài Mừng Tuổi
Mẹ: “Mỗi mùa xuân sang… Mẹ tôi già thêm một
tuổi… Mỗi mùa xuân sang… ngày tôi xa Mẹ càng gần...”, một lời nói đơn sơ
nhưng ý nghĩa quá chừng quá đỗi. Còn tôi, người mẹ đã mất rồi và đứa con là tôi
trong tuổi về chiều thì câu “Ngày tôi xa Mẹ càng gần” sẽ trở thành “ngày tôi
sum họp vĩnh viễn với Mẹ càng gần” vậy.
Như
hầu hết người miền Nam, tôi kêu mẹ tôi bằng tiếng “má” mộc mạc nhưng thân mật gần
gũi biết bao. Chữ “mẹ” dường như bao hàm ý nghĩa tôn kính nghiêm trang hơn so với
chữ “má”. Chúng ta nghe đến “Mẹ Bề Trên”, “Đức Mẹ Hằng Cứu Giúp”, “Mẹ Việt
Nam”. Ngược lại, chữ “má” dường như chỉ được dùng trong không khí riêng tư thân
mật của gia đình. Biên giới cách biệt giữa má và con được thu ngắn lại rất nhiều.
Tôi
nhớ hoài những lần nghe quái kiệt Trần Văn Trạch trình diễn bài nhạc “Chuyến Xe Lửa Mùng 5”. Bài hát nói đó
có đoạn đầu kể những mẫu chuyện vui nho nhỏ xảy ra trên chuyến xe lửa tạo cho
khán thính giả những tràng cười thích thú. Nhưng đến hồi kết cuộc, khi người
nghệ sĩ quê Mỹ Tho có mái tóc bồng bềnh và phong cách trình diễn độc đáo duyên
dáng này hát câu “Má! Má ơi con về đây Má
ơi... Má không chờ con Má ơi…” khi đứa con từ Sài Gòn về đến quê nhà Nha
Trang trong tâm trạng vui mừng gặp mẹ thì người mẹ đã chết rồi, ông lại làm cho
khán thính giả cảm động đến rơi lệ.
Tôi
cũng thường nghe hoặc xem trình diễn bài nhạc rất dễ thương “Tía Em Má Em” của đôi ca nhạc sĩ Ngọc Cẩm
- Nguyễn Hữu Thiết trên sân khấu đại nhạc hội trong đầu thập niên 1960. Những
câu hát cho thiếu nhi “Tiá em hừng đông
đi cày bừa, Má em hừng đông đi cày bừa. Tía em là một người nông dân, Má em
cũng là người nông dân, Cùng sống trên đồng bao la… Những đêm trời trăng lên
tròn tròn, Gió đưa ngàn cây nghe xạc xào. Chúng em cùng họp đoàn vui chơi,
Chúng em cùng họp đoàn vui ca, Trong ánh trăng ngà lung linh…” có vẻ ngô
nghê nhưng đã sống mãi trong lòng của bao nhiêu thế hệ trẻ thơ miền Nam.
Tôi
chào đời tại một làng quê bên bờ sông Chợ Gạo chảy vào Tiền Giang của Chín Con
Rồng mang đầy phù sa và sức sống. Tuổi thơ tôi thấm đượm những lời ru ầu ơ liên
quan tới Má: Má ơi đừng đánh con đau, Để
con bắt ốc hái rau má nhờ . Hoặc: Má
ơi đừng đánh con hoài,
Để con kho cá bằm xoài má ăn. Đó
là nói chung không phân biệt phái
tính. Ngoài ra còn có biến thể để áp dụng cho phái nữ: Má ơi đừng đánh con đau, Để con hát bội, làm đào má coi. Đứa con
trai lí lắc hay làm trò khỉ ham vui chơi hơn là ham học bị mẹ đánh đòn, thay vì
hứa với mẹ sẽ lo học, nó lại nói để nó làm trò khỉ cho mẹ nó vui, thật đúng là
suy nghĩ non nớt của trẻ thơ.
Người
mẹ đánh con trong hai câu hát ru em “ầu ơ ví dầu” này không có nghĩa là bạo
hành trẻ con theo như sự hiểu biết và sự định nghĩa thông thường ở xã hội ngày
nay. Người mẹ đánh con ngày xưa là theo cách dạy dỗ kiểu Khổng Nho như người mẹ
của Hàn Bá Du trong Nhị Thập Tứ Hiếu. Trẻ con thuộc các thế hệ trước bị mẹ đánh
để dạy dỗ là thường, như đoạn tả trong chuyện “Má Tôi” của thi sĩ Quách Tấn ở
phần sau của bài viết này.
Tôi
sinh ra và lớn lên ở làng quê có nhiều mương rạch nên thường được nghe những
câu ru mang hình ảnh của sông nước. Má ơi
con vịt chết chìm, Con thò tay xuống vớt con cá lìm kìm nó cắn con. Vịt con
cả bầy lội theo vịt mẹ, có khi một con bị nạn hoặc đuối sức chết. Trẻ con thì
đã biết gì nên đơn giản nghĩ là con vịt chết chìm. Và cũng vì đầu óc tuổi thơ
non nớt nên mới nói “cá lìm kìm cắn con” trong khi thật ra bầy cá nhỏ xíu xìu
xiu này chỉ rỉa bằng cái miệng tí tẹo của nó và chỉ gây cảm giác nhồn nhột chứ
chẳng đau.
Tôi
để ý những câu ru em tuy là của người lớn đặt ra nhưng được đặt trong tâm cảnh
của trẻ con để nói thay cho chúng. Đó là cách dạy dỗ thật hay giúp cho đứa trẻ nghe
và nghĩ như thể những lời lẽ đó do chính đứa trẻ nói ra, nó sẽ dễ nhớ, dễ nhập
tâm thuộc lòng. Khi đứa con tới tuổi cặp kê, nếu là con trai thì nó đòi má cưới
vợ: “Chuối non giú ép chát ngầm, Trai tơ
đòi vợ khóc thầm thâu đêm. Khóc rồi bị má đámh thêm, Tiền đâu cưới vợ nữa đêm
cho mầy.”
Nếu
con gái tới tuổi trỗ mã, ba má lo kiếm chỗ mai mối để gả đi, lại réo má: “Má ơi đừng gả con xa, Chim kêu vượn hú biết
nhà má đâu.” Thời buổi ngày nay, với tình trạng xuất cảng hàng loạt những
cô dâu Việt lấy chồng người nước ngoài, câu ca dao đó càng trở nên thấm thía
hơn.
Nhìn
vấn đề đó với góc cạnh khôi hài, người ta đã biến đổi hai câu ca dao đó trở
thành “Má ơi đừng gả con xa, Gả con qua Mỹ
Canada được rồi.” Kiếm được một tấm chồng ở các quốc gia Tây Âu chắc chắn tốt
hơn các ông chồng Đại Hàn, Đài Loan, Trung Cộng… thường là nghèo hơn và dùi đục
vũ phu hơn. Ngoài ra còn có biến thể đùa cợt kiểu huề vốn, xa gần gì cũng có
cái hại:
Má
ơi đừng gả con xa
Chim
kêu vượn hú biết đâu mà lần.
Má
ơi đừng gả con gần
Con
qua xúc gạo nhiều lần má la.
“Má” thì xuề xòa bình dân hơn mẹ cho nên con quạ kêu “bớ má” thay vì “mẹ
ơi” như trong hai câu:
Con
quạ nó đứng chuồng heo
Nó
kêu bớ má bánh bèo chín chưa.
Có
khi ca dao có cùng ý nghĩa nhưng diễn đạt khác nhau tùy miền. Hai câu “Lẳng lơ
thì cũng chẳng mòn, Chính chuyên cũng chẳng sơn son để thờ” ở miền Bắc thì vào
trong miền Nam lại trở thành:
Má
ơi con má chính chuyên
Ghe
bầu đi nói một thiên cá mòi
Không
tin mở hộp ra coi
Rau
răm ở dưới cá mòi ở trên.
Hai
câu ca dao với chữ “mẹ” nghe nghiêm trang và bảo thủ trong khi bốn câu của miền
Nam với chữ “má” nghe thân mật gần gũi vô cùng. Má con đã trở thành như bạn nên
ăn nói một cách tự nhiên như người ngang hàng cùng trang lứa. Đó là chưa kể ý
tưởng nghịch ngợm và quan niệm dễ dãi xem nhẹ mọi chuyện. Sự chính chuyên của
cô gái được bà má đánh giá bằng một thiên cá mòi, nào ngờ “rau răm ở dưới cá
mòi ở trên”. Ý câu ca dao này muốn nói gì tôi không hiểu rõ nhưng “nhằm nhò
gì”, tôi cảm thấy nó dí dỏm vui lắm. Còn nữa, má hãy nghe con gái má thỏ thẻ
nè:
Má ơi con má hư rồi
Má đừng trang điểm phấn dồi uổng
công!
Hoặc:
Má ơi con má hư rồi
Còn đâu má gả, má đòi bạc trăm!
Má,
bà mẹ của miền Nam đôi khi vì quá dễ dãi nên con cái lờn mặt và đối xử tệ hại
như trong những câu vè lục tỉnh sau:
Tôi
đi ngang nhà má, Tay tôi xá chân tôi quỳ
Bởi
thương con má xá gì thân con.
Tôi
đi ngang nhà má, Tôi vác cục đá, Tôi chọi má lổ đầu
Tía
ra tía hỏi, Tôi nói tôi đá cầu tôi chơi!
Hết
biết! Mong rằng đây chỉ là sản phẩm của mấy ông văn thi sĩ có đầu óc tiếu lâm trong
bàn nhậu.
Kho
tàng văn học Việt Nam có vô số những bài thơ bài nhạc nói về người mẹ. Tuy
ngoài đời có hằng triệu đứa con gọi mẹ bằng má nhưng trong thơ nhạc, tiếng má
ngọt ngào thân yêu thấm đượm chất giọng miền Nam đều trở thành mẹ. Nó đã trở
thành một định luật tự nhiên cũng giống như chữ tui ngoài đời trở thành chữ tôi
trong thơ nhạc. Tuy vậy cũng có một số ngoại lệ. Một trong những ngoại lệ này
là bài thơ “Má” của Nguiễn Ngu Í (1921-1979), một nhà thơ, nhà giáo, nhà báo gốc
Hà Tĩnh nhưng chào đời ở Bình Thuận và sinh sống ở Sài Gòn.
Má
Má
ơi! Con muốn điên rồi,
Má
còn trông đứng đợi ngồi mà chi.
Con
nhìn Má, Má có thấy con không hỡi Má?
Đêm
khuya rồi, chỉ có Má con thôi
Nhà
ngủ yên, và cả thế giới loi nhoi
Cũng
thiêm thiếp với đất trời mệt mỏi.
Con
nhìn Má, Má gầy nhiều, Má hỡi,
Xương,
gân này rõ rệt ở tay chân,
Má
lại đây, Má, cho con Má nhìn gần,
Coi
tóc Má bạc nhiều hay bạc ít.
Má
ốm yếu mà Má tươi Má chết
Cả
lòng con ngào nghẹn lúc này đây
Em
con chết mang cả cháu ngoại đợi từ ngày,
Má
đã khóc bao lần trong đạn lửa!
Hẳn
Má đã dàu dàu như lá úa,
Nhưng
khi ngồi chụp ảnh gởi cho con,
Má
bảo: “Mình cố vui, vui nữa vui hơn,
Cho
nó tưởng mình vui không buồn nữa ...”
Con
không buồn nữa, Má ơi! con hứa,
Không
buồn đâu vì Má lặng trong,
Vì
Má ngồi yên, mà Má vững như trồng,
Ngồi
tréo mẩy, tay vịn thành ghế sắt.
Chiếc
ghế sắt mà Thầy sơn dầu hắc
Từ
khi con lên bảy biết phân li ...
Chiếc
ghế phiêu lưu, từ Cần-đước xuống ghe đi
Cần-giờ,
rồi lên Bến-gỗ,
Rồi
lên An-Hảo, rồi lại lên tàu ra Mường Mán,
Rồi
lội bộ về Tam Tân
Giặc
bố, chạy vào rừng,
Giặc
bố già, thì chạy lung tung,
Mà
mặt ghế vẫn bình, chân chưa lảo đảo.
Má
đã khổ vì Thầy bị dày đi Lao Bảo,
Má
có đau vì nhà nát, quê lìa,
Má
có sầu vì con ở đâu kia,
Má
mới khóc vì con cháu chết ...
và
Nước .. Đời Má dường như mất hết,
Nhưng
mà giờ, Má ngồi đó vững vàng,
Nhìn
chẳng thấy con mà vẫn tin rằng:
Rồi
Má gặp con, con gặp Má,
Và
rồi nắm tay con Má sẽ ve vuốt má
Của
dâu hiền yên lặng đứng bên con.
Má
ngồi yên, Má trong lặng nhìn con,
Con
rung động nhận cái nhìn của Má.
Ú
ờ .. Ví dầu con Má có sao
Có
điên, có dại, Má nào bớt thương ...
Một
nhà thơ miền Nam khác dùng chữ Má thay cho Mẹ là thi sĩ Quách Tấn (1910-1992).
Ông cùng với Hàn Mặc Tử, Yến Lan, Chế Lan Viên được người đương thời ở Bình Định
gọi là Bàn thành tứ hữu, nghĩa là Bốn người bạn ở thành Đồ Bàn. Chào đời ở Bình
Định, ông sống 34 năm cuối đời ở Nha Trang. Xin trích một đoạn trong bài viết
mang tựa “Má Tôi” của ông:
(Trích)
“Thầy
mất chưa bao lâu mà má tôi trông già và đen điu tiều tụy nhiều quá. Thương mẹ
quá, chúng tôi muốn ở nhà phụng dưỡng. Má tôi nghiêm giọng nói: “Má không bì được
Mạnh Mẫu, nhưng lòng nguyện noi gương. Các con chắc đã biết tánh má”. Chúng tôi
thất kinh. Từ ấy không dám nghĩ đến việc thôi học. Và để làm vui lòng mẹ, chúng
tôi nổ lực học hành. Cuối năm, chúng tôi đều chiếm vị trí cao và đều có phần
thưởng hậu. Và khoa thi tiểu học năm 1925, tôi đậu đầu.
Tết
xong, bệnh má tôi nặng thêm. Tôi biết không qua khỏi tháng giêng, định xuống
trường xin phép thêm (vì tôi đã được phép nghỉ trước lễ nghỉ tết đến 10 hôm để
cưới vợ, theo đơn xin của má tôi) để ở nhà với má. Nhưng đến chiều mồng 6 tháng
giêng âm lịch, má gọi anh em tôi vào dặn: “Sanh ly tử biệt là cảnh đau lòng nhất
trên thế gian. Song thầy các con đã dạy rằng không có gì đáng bi lụy, vì đó chỉ
là cảnh thay đổi của ngày đêm. Các con nhớ chết
là đi về và sống lâu không ở nơi tuổi
như má đã nói với các con. Ðể má yên vui nơi chín suối, các con nên nhớ những lời
má đã dạy bấy lâu nay. Tức là phải ăn ở cho phải Ðạo. Nếu vun thêm nền phúc đức
của ông bà để lại không nổi thì ráng giữ đừng cho sụp lở. Và sau khi an táng má
xong, các con phải bán nhà bán ruộng, về nương nhờ anh chị bên Phú Phong. Nhất
định không nên bịn rịn nơi các con đã sanh trưởng. Quê hương ai lại không
thương yêu. Nhưng chỉ bo bo giữ gốc tre làng, sao bằng lo lập nên công nghiệp để
làm vẻ vang cho làng nước. Thầy má sẽ luôn luôn ở bên các con để phù hộ cho các
con lo tròn nghĩa vụ của kẻ làm con làm dân, nếu các con nhớ lời má dặn”. Ðoạn
kêu nhà tôi bảo lo sửa soạn hành lý để ngày hôm sau chúng tôi tựu trường, vì
ngày mồng 7 khai hạ hết hạn nghỉ tết: “Con được học bỗng, phải giữ kỷ luật trường
chặt chẽ. Con phải có mặt tại trường ngày mở lớp. Má có đi cũng mươi hôm nữa.
Má sẽ tin cho các con biết ngày má đi để các con về”.
Sáng
hôm sau, má lại gọi nhà tôi bảo lo dọn cơm nưóc cho anh em tôi ăn đi Qui Nhơn.
Chúng tôi không dám trái mệnh. Song có cảm giác rằng má tôi không còn ở lại được
lâu, nên ăn uống xong, vào chào má rồi mang gói ra cửa trước đi quành ra cửa
sau, lén chun vào nhà trên ẩn náu. Má nằm buồng nhà dưới, cửa đóng kín. Chúng
tôi nằm lặng im. Nhà tôi lo dọn dẹp dưới nhà bếp. Trong ngoài yên lặng như tờ.
Vài giờ đồng hồ sau má tôi gọi nhà tôi hỏi: “Sao hai đứa nó chưa đi?”
Nhà
tôi thưa: “Dạ đi rồi.” Má rầy: “Chúng nó trốn trên nhà trên, chớ đi gì! Bảo
chúng nếu còn bần dùn, má sẽ chết ngay bây giờ.” Chúng tôi thất kinh, phải gạt
lệ ra đi.
Ðến
Qui Nhơn đã tối. Sáng hôm sau chúng tôi mới vào trường. Vừa đến văn phòng thì
ông Tổng Giám thị Huỳnh Văn Gi cho hay rằng má tôi đã mất và cho phép chúng tôi
về nhà chịu tang 10 ngày. Thì ra chúng tôi ra đi được vài giờ đồng hồ thì má
tôi mất, vào lối bốn giờ chiều. Nhà tôi liền cho người lên tin cho bác tôi và
ông gia bà gia tôi biết. Ông gia tôi một mặt đánh điện tín xuống Qui Nhơn, một
mặt cho gia nhân xuống giúp nhà tôi.
Từ
lúc bệnh trở nặng đến lúc nhắm mắt má tôi luôn luôn bình tĩnh và tỉnh táo. Nằm
một chỗ mà mọi việc đều sắp đặt chu đáo và quan tài cùng đồ hậu sự cũng đã mua
sắm sẵn sàng. Trước khi đi, dặn đi dặn lại người nuôi: “Tôi chết rồi thời phải
liệm ngay vì hôm nay được ngày. Rồi ngày mai, hai đứa con tôi về lúc nào là đưa
tôi đi lúc ấy.” Cho nên khi anh em tôi về thì ông gia bà gia tôi và bà con bên
nội bên ngoại đều đã tề tựu đông đủ. Chúng tôi vào nhìn mặt mẹ lần cuối cùng, rồi
nghìn thu vĩnh biệt!
Thảm
quá Má ơi!
Anh
em tôi lúc bấy giờ thân xác rã rời, tâm hồn tê tái. Nhà tôi mới 16 tuổi đầu lại
mới về làm dâu chưa đầy nửa tháng! Nhưng nhờ ông gia bà gia tôi bỏ cả việc nhà
xuống đôn đốc mọi việc và nhờ sức ủng hộ của bà con cô bác gần xa, nên đám tang
rất chu đáo và rất trọng thể.
Má
tôi an nghỉ cạnh thầy tôi theo sở nguyện lúc bình sanh.
(Ngưng
trích)
Trang
nhà Dịch Vụ Tự Nguyện Quốc Tế Quảng Ngãi, nhân Mùa Vu Lan 2011 có đăng bài viết
tựa “Má Ơi Má Khỏe Không?” của tác giả Bé Bờm, một phụ nữ ở lứa tuổi 50 sống ở
Mỹ. Tác giả kể chuyện mình và người mẹ già đang còn sống ở quê nhà. Cái hay của
tác giả là câu chuyện được kể lại dưới hình thức những lần hai má con nói chuyện
qua điện thoại viễn liên. Lời đối đáp qua lại giữa hai má con tuy ngắn gọn
nhưng người đọc có thể đoán được tính tình của hai người và điều gì đang xảy
ra.
(Trích)
Ai
trên đời này cũng thèm được gọi Mẹ dù Mẹ còn hay đã qua đời. Có người gọi Má có
người gọi Mẹ, gọi gì đi nữa cũng vẫn thương vô cùng.
Bao
nhiêu lần nói chuyện với Má vẫn thấy chưa đủ.
Lúc
tuổi 50:
Ở
xa Má... gọi điện thoại về:
-
Má ơi, Má khoẻ không?
-
Má cũng khoẻ, con có đau gì không mà nghe giọng khàn khàn vậy?
-
Dạ không đâu Má ơi, tối hôm qua con qua bên nhà Minh Hiếu hát karaoke với mấy mẹ
con Minh Hiếu mà rát cả họng... chứ không sao đâu.
-
Nhớ giữ gìn sức khoẻ chứ Má không có ở bênh cạnh đâu mà chăm cho con.
-
Con năm mươi tuổi rồi mà Má… chứ có phải năm mười tuổi gì mà Má lo như con nít
vậy? Má đã 85 tuổi rồi mà còn lo cho con sao được? Thôi thì Má cũng đi hát
Karaoke đi cho vui...
-
Bá láp nà!
Lúc
tuổi 40:
-
Má có khoẻ không Má?
-
Có, Má đã nhận được thuốc con gửi rồi... Mắt Má đỡ rồi, Má thay đôi kính mới
trông rõ hơn nhiều, cám ơn con. Có tốn nhiều tiền lắm không con?
-
Không sao đâu mà Má... Miễn Má thấy rõ là con vui rồi...
-
Con nhớ giữ gìn sức khoẻ vì không có Má bên cạnh… Lắm lúc Má lo, vì Má già thì
còn có con chứ sau này con già thì ai lo?
-
Má đừng lo, Con không già đâu...(hì hì hì...) . Mấy chị em con thương nhau mà...
Không chị nào bỏ con đâu Má à...
Mấy
tháng sau...
-
Má không khoẻ sao Má? Con nghe chị Nhàn nói Má không khoẻ...
-
Má không ngủ được vì lo cho con... Hôn nhân là chuyện quan trọng. Tính nết con,
ăn rồi đi lo cho thiên hạ… bây giờ là lúc cũng nên nghĩ cho mình... hãy cẩn thận..
má thấy tuổi không hợp Má lo lắm...
Mấy
tháng sau nữa…
-
Má giận con hả Má?
-
Má giận con làm gì (giận lắm đó) Con đám cưới ở chùa có Sư lo chứ cần gì ý kiến
của Má...
-
Thôi mà Má, mỗi người một số phận... con làm gì đơn giản nhất... mọi việc con tự
chịu trách nhiệm về hành động của mình...Tất cả việc con làm chỉ vì con cũng
thích được gọi bằng Má như con đang gọi Má...
-
Thôi con đừng nói gì nữa (2 đầu giây đều có tiếng khóc) Mọi việc cũng đã rồi...
dù Má không vừa ý nhưng Má cũng mong con hạnh phúc... hãy nhẫn nhịn... con biết
vì sao mà người ta đeo nhẫn không, để nhắc cho mình phải biết nhẫn trong mọi trường
hợp... hạnh phúc hay không là ở lòng từ bi... mà lòng từ bi sinh ra từ sự kham
nhẫn...
-
Dạ, con biết. Con sẽ sống như Má đã sống trong gia đình của Nội.
(Ngưng
trích).
Hình
ảnh của mẹ hiền ăn sâu vào tiềm thức của người con xa quê như một vết thương
không bao giờ lành. Thao thức nhớ mẹ là tình cảnh chung của những người con không
được gần mẹ. Mỗi năm trong dịp lễ Vu Lan, nhiều người con trong nhiều lứa tuổi
tưởng nhớ về mẹ đã trải lòng qua các sáng tác văn thơ nhạc. Một trong các bài
viết là bài Cho Má, Ngày Bông Hồng Cài
Áo của tác giả Hồng Nhi sau đây:
Má tôi là nông dân nghèo thứ thiệt của vùng đồng
bằng sông Cửu Long. Chẳng những nghèo mà má còn thất học. 18 tuổi, bỏ đàn em
chút chít sau lưng, má lấy cha tôi cũng nông dân nghèo, lại mồ côi. Một đàn con
nheo nhóc ra đời, đứa nhỏ lủi thủi theo đứa lớn. Hơn 70 năm trong đời má, lễ
nghĩa kiểu trí thức là cái gì đó rất đỗi xa lạ.
Mấy
năm trước chị kế tôi "học đòi" phương Tây, làm tiệc "Mothers
day" cho má. Má lơ ngơ, lạc lõng trong nhà hàng, cái bánh kem hếch mặt
nhìn má và cuối cùng chui tọt vào bụng đám con nít trong nhà.
Tôi
là đứa duy nhất trong gia đình được đi học đến hết đại học, nhờ má bán mấy công
ruộng ngập nước mặn định cho tôi làm của hồi môn. Có một điều cho đến trước
ngày lấy chồng, tôi chưa bao giờ nói với má lời yêu thương kiểu "con yêu mẹ”
lần nào.
Mùa
bông hồng cài áo năm nay, lần đầu tiên tôi nhớ má vô kể. Cách xa má hơn 300km,
công việc đăng đăng đê đê của một người cố nhoài, cố bơi cho kịp thiên hạ giữa
dòng mưu sinh chốn thị thành làm tôi ngại về. Thêm thằng con nhỏ quấn mẹ càng
khiến tôi sợ hãi khi nghĩ đến quãng đường dài đi xe đò chật chội lại trong mùa
mưa bão như vầy. Tôi gọi điện cho má, giọng má nhẹ như gió đưa bụi chuối sau hè
nhà tôi những buổi trưa: "Rảnh thì dìa, hổng rảnh thì thôi".
Ba
mươi năm qua, tôi chưa từng nhìn kỹ mặt má lần nào. Hồi nhỏ tôi lẩn như chạch
khi má ôm tôi. Mà cũng lạ, trong ký ức tuổi thơ tôi chưa từng nghe má nói má
thương tôi lần nào. Nhưng đêm nay và nhiều đêm trước nữa, khi ôm đứa con trai
bé bỏng vào lòng, tôi giật mình nhận ra rằng tôi đã nhìn thật kỹ mặt con, nghe
từng hơi thở phập phồng của nó, gửi gắm vào nó bao mơ ước của mình. Mỗi khi nó
hắt hơi, tim tôi se thắt. Rồi tôi nhớ má, ngày xưa chắc má cũng từng ôm tôi
trong những đêm mưa như thế này mà lo lắng, mà nghĩ về tương lai của tôi.
Tôi
nhớ má khi nhìn thằng con ngủ mớ gọi "Ma ma...". Nhớ má tỉ mỉ gói từng
cái bánh ít đi bán, thức khuya dậy sớm làm từng con cá để làm mắm… Những đồng
tiền ít ỏi từ gánh mắm, thúng bánh ít đã đưa đường cho tôi vào đại học. Tôi ra
trường, bận rộn với lợi danh ra vào, bận rộn với chồng con. Thời gian dành cho
má, cho cha ngày càng ít. Vội vã trở về quê, rồi lại vội vã trở lên Sài Gòn, bận
rộn quay cuồng với công việc, quên cả má đợi chờ một cuộc điện thoại khi chiều
về.
Nhiều
lúc tôi nghĩ mình quên mình còn có má với cha. Chỉ khi cuối tháng gửi tiền về
lo ăn uống, thuốc thang cho má cho cha, thỉnh thoảng tôi lại thở dài và... nghĩ
cái gánh mình gánh sao mà nặng!
Tôi
quyết định thu xếp mọi thứ về với má. Tôi sẽ im lặng ngồi bên má, rồi ra chợ thị
xã mua con cá lóc đồng còn sống, mua bó bông súng còn tươi, mua thêm ngò om,
ngò gai để nấu cho má tô canh chua cá lóc bông súng. Rồi tôi sẽ nhìn má ăn. Má
sẽ nói "Bây bận dìa làm chi…" nhưng tôi biết lòng má đang mừng khấp
khởi, má vui lắm…
Tương
tự, nhà thơ Hoàng Phố sống cách Việt Nam nửa vòng trái đất. Nhân khi một người
bạn thân của mình về thăm quê hương, tác giả nhờ bạn thay mặt đến nhà mẹ mình để
thăm bà trong bài thơ với lời nhắn nhủ:
Mày
có đi làm ghé chơi thăm má
Mua
một tô mì cho má giùm tao
Nhớ
thêm bột nêm vào trong hoành thánh
Tánh
má từ xưa vẫn thích ngọt ngào.
Nếu
má hỏi mày làm ăn có khá
Cũng
ráng mà cười nói được nghe chưa
Tính
má hay buồn nghe ai thất bại
Bốn
chục năm rồi má vẫn như xưa.
Khi
mày ra về cũng nên hẹn lại
Sẽ
đến thăm khi rảnh rỗi việc nhà
Má
như trẻ thơ thích ngồi nói mãi
Những
chuyện ngày xưa hồi còn có ba.
Ừ
mà tao quên mày đốt cho ba
Một
nén nhang thơm cho má mát lòng
Bởi
tao đi rồi là hai hình bóng
Nay
đã mất tăm vừa con vừa chồng...
(Hoàng
Phố)
Thời gian gần đây, trong số các nhạc phẩm mới được sáng tác trong nước có
bài Má Ơi của nhạc sĩ Chương Đức thổ lộ tâm tình bức rức lương tâm của người con
ly hương để cho mẹ phải sống cô đơn lo trong ngoài mọi chuyện một mình.
Mai
trổ bông mà con chưa về thăm
Tay
trắng tay đời con trôi âm thầm
Giữa
phố phường phồn hoa muôn màu muôn sắc
Kiếp
tha hương sương gió cuốn lênh đênh.
Con
nhớ xưa ngày ba con bỏ đi
Miếng
nước miếng cơm mình ên má lo trong ngoài
Tấm
vách nhà một tay má lợp má vá
Tết
nhà không bánh mứt rước ông bà.
Nuôi
con… má khổ đêm ngày, nước mắt ngắn dài trăm đắng ngàn cay
Thương
con… má dãi dầu gió sương cả đời làm dâu thảo siêng,
đất
bằng sao sóng cuộn nghiêng.
Đêm
đêm… vất vả ngoài đồng má bắt cua còng, má vớt lục bình nuôi con tiếc gì thân.
Con
vẫn đi đời tha hương nổi trôi
Nhưng
ước mong một mai con quay về
Má
ơi lời dạy khuyên vỗ về của má
Dẫu
ngàn xa xin má hãy an lòng…
Nhạc
sĩ Hồng Đức cũng viết một ca khúc tựa đề Má
Ơi, Con Đã Mồ Côi nói lên tâm sự của đứa con miền Nam tha hương xứ người rụng
rời khi hay tin má mất ở quê nhà với một trời tiếc thương:
Còng
vai gánh nặng một trời thương tiếc
Chiều
nay đất Mỹ bão giông
Khi
hung tin xé nát lòng mà lòng con ra
Ðường
từ Chương-Thiện mù xa
Chín
năm con mãi, con mãi bôn ba xứ người.
Chín
năm chẳng thấy Má cười
Chỉ
nghe tiếng khóc bồi hồi chờ mong
Bây
giờ Má đã hư không
Bây
giờ nước đã bỏ sông, bỏ sông về nguồn.
Con
về chỉ còn là hai nhánh, hai nhánh tay buông
Dài
như thân phận lưu vong năm tháng tù đày
Con
về bước đắng bước cay
Dẫm
chân đi giữa, đi giữa sóng cuộc đời là chông gai
Má
ơi, con đã mồ côi
Còng
vai gánh nặng một trời tiếc thương.
Do
quan niệm xưa áp đặt, người mẹ của nhiều thế hệ trước thường không được theo đuổi
việc học đến nơi đến chốn theo ý muốn và sở thích. Họ cam chịu với số phận và
nhẫn nhục chịu đựng hi sinh cho chồng con. Tôi cũng ít khi nghe má tôi thở than
với những chịu đựng cơ cực trong cuộc đời bà. Tôi biết đó là vì lòng thương yêu
bao la của người mẹ đã làm cho bà quên hết những cơ cực của riêng mình và chỉ
thấy cái trong sáng hồn nhiên vô tư của đứa con. Tuy học không nhiều nhưng má
tôi thuộc mẫu người phụ nữ đảm đang chịu đựng và bằng lòng với số phận mà không
mặc cảm dốt nát hay nghèo hèn. Những năm xa con, khi nhà chưa có điện thoại, má
tôi vẫn hay viết thư cho tôi. Tôi đọc những dòng chữ nghệch ngoạc của má tôi mà
nghe lòng quặn thắt.
Thư Má
Thư
má viết rung rung nét chữ,
Nhoẹt
nhòe mực nguyên tử không đều.
Trải
lên trang giấy thật nhiều,
Đọc
lên, thấy cả tình yêu mẹ hiền.
Thư
má viết lỗi sai chính tả,
Con
đọc lên êm ả ca dao
Má
sai vài lỗi chẳng sao,
Đọc
thư má, con nghẹn ngào mến thương.
Thư
má viết dùng nhiều chữ nhớ,
Nhớ
bao nhiêu cái nhớ về con.
Tuổi
già trí nhớ héo hon,
Má
sợ không nhắc, biết còn nhớ không.
Thư
má viết đầy hai trang giấy,
Tốn
bao nhiêu giờ đấy, má ơi.
Sao
má không chịu nghỉ ngơi,
Cảm
thương cho má bồi hồi lòng con.
Khi nhà mẹ
tôi ở quê nhà đã có gắn điệu thoại, sự liên lạc với gia đình trở nên tiện lợi
hơn. Theo lệ thường những cuộc điện đàm viễn liên là do từ hải ngoại gọi về Việt
Nam; trường hợp ngược lại chỉ khi có chuyện khẩn cấp. Do sự khác biệt giờ giấc
ngày đêm ở hai nơi, tôi rất sợ nghe điện thoại reo khi đang ngủ. Kinh nghiệm
cho thấy các cuộc gọi đó là các cuộc gọi khẩn cấp báo tin buồn một người thân
nào đó trong gia đình vừa gặp tai nạn hoặc thình lình ngả bịnh phải đưa vô bịnh
viện hay tệ hại hơn nữa là vừa mới mất.
Sau khi hay
tin mẹ tôi bịnh nặng phải nhập viện, tôi lo nghĩ nhiều lúc ban ngày và hay nằm
mộng lúc ban đêm. Ban ngày ước muốn nghĩ ngợi lung đến điều gì, đêm ngủ tôi hay
mộng thấy điều đó. Tôi thấy tôi về thăm má tôi trong nhà thương:
Má Nằm Nhà
Thương
Chiều
bịnh viện mang cháo vào nuôi má
Ðến
bên giường ngắm kỹ dáng thân yêu
Rón
rén nghiêng tai nghe tiếng thở đều
Biết
rằng má còn sống thêm ngày nữa.
Ðứng
một bên con xin hầu quạt
Hình
bóng mẹ già không bao giờ phai nhạt
Tóc
má phất phơ bay
Mắt
con buồn vị cay.
Nghĩ
tới một ngày rồi sẽ chia tay.
Hơi
thở má như mây chiều rất nhẹ
Trôi
về miền quá khứ rối như tơ
Tóc
trắng chập chờn giữa tỉnh và mơ
Thều
thào má hỏi, “Ðứa nào đó?”
“Dạ,
con đây.”
“Con
là đứa con nào?
Phải
thằng hai lâu lắm chẳng chịu về?
Hay
thằng ba nghèo quá ở dưới quê?
Hay
con tư cưng của má nhớ ghê?”
Cô
út ngậm ngùi cầm tay má:
“Chị
con chết lâu rồi má quên sao?”
“Nó
mới kêu má đây mà chết hồi nào
Mới
kêu đó rồi biến đi đâu mất!”
Mây
tâm trí bồng bềnh hư rồi thật
Những
mảnh rời trộn lại chẳng bao nhiêu
Hiện
rồi tan yếu ớt buổi trời chiều
Ngả
màu tím buồn tênh và hiu hắt.
Dĩ
vãng mây trôi quê xưa tồn tại
Bao
chuyện cũ má ngập ngừng kể lại
“Má
nằm ở đây là ở đâu?”
“Dạ,
ở đây là nhà thương đó má.”
“Không
phải đâu!”, má nằn nì cãi
“Má
còn ở dưới quê ngoại Mỹ Tho!
Tàu
cau sân trước mới rụng kìa
Ðể
má lượm làm quạt mo
Quạt
cho bốn đứa con ngủ mát.”
Má
quạt cho con
Con
quạt cho má
Trí
nhớ má hao mòn
Con
thở dài nhè nhẹ.
Khăn
tay lau nước mắt ai
Má
rưng hai giọt con dài vắn rơi...
Tháng
Tư năm 2010, má tôi mất ở quê nhà, hưởng thọ 85 tuổi.
Đối
với những gia đình mà anh chị em ruột thịt sống gần nhau, đám giỗ cha mẹ thường
diễn ra chỉ ở một nơi và con cháu tụ tập về cùng cúng bái và tưởng nhớ. Do biến
cố 30 Tháng Tư, rất nhiều gia đình phân chia tứ tán; anh chị em sống xa nhau
ngàn dặm khiến cho đám giỗ cha mẹ đôi khi được tổ chức nhiều nơi riêng rẽ. Đoạn
văn ngắn “Ngày Giỗ Má” của tác giả
Vĩnh Kim nói lên trường hợp đó:
“Thời tiết bên nầy thật khó chịu, cuối tháng
bảy rồi mà cứ âm u, mưa miết cả mấy tuần nay, ấy vậy mà may mắn ghê, trên giàn
bầu ngoài vườn có duy nhất một trái, lớn hơn cườm tay một chút, vậy là tốt rồi,
ít ra cũng đủ một tô canh nhỏ để cúng vì hôm nay là ngày giỗ của má tôi.
Cũng như mọi lần, tôi chỉ nấu những món ăn thường ngày thật đơn sơ
nhưng đó là món ăn mà khi còn sống má rất thích ăn... thịt kho tiêu và canh bầu.
Năm nào cũng chỉ hai món nầy, không biết má tôi có ngán không nữa,
nhưng mà không sao vì tôi biết chắc là gia đình anh tôi sẽ làm đám giỗ lớn vì
bên nhà nhiều bà con dòng họ, chợ búa thì sát bên, và má tôi sẽ hưởng nhiều món
ngon do bà chị dâu rất hiếu thảo, chu đáo, lại khéo tay nấu nướng.
Anh em tôi mỗi khi cúng xong hay gọi điện để kể nhau nghe hôm nay
đứa nào làm món gì cúng má, tôi hay nói đùa: “Làm đám giỗ má hai giờ khác nhau,
để má ăn no bên anh xong bay qua bên em ăn tiếp cái món đặc biệt của em nấu, chắc
chắn là anh chị không có cúng, vậy mới ngon miệng má.” Anh tôi nói liền: “Món
thịt kho tiêu và canh bầu chứ gì.”
Trên bàn trong phòng khách bây giờ đã dọn cơm canh, thịt kho, một
dĩa trái cây, lần nào cúng tôi không bày biện sắp đặt mâm cỗ mà chỉ dọn hai cái
chén và hai đôi đũa để vào hai chỗ ngồi, tôi cũng không có thói quen dâng hương
rồi khấn vái như mọi người thường hay làm khi cúng kiến, tôi chỉ thắp một nén
nhang, cắm vào lon gạo rồi ngồi vào chỗ của tôi, tôi gắp vài miếng thịt, mấy miếng
bầu bỏ vào chén của má rồi thì thầm nói tưởng chừng như má tôi còn sống và đang
ngồi bên cạnh: “Má dìa ăn cơm với con nha…” Chén cơm trong tay của tôi đã chan
vài giọt nước mắt!
Phan
Hạnh.
No comments:
Post a Comment